Korunagelen doğal değerlerinin yanı sıra ilk tarım topluluklarından günümüze kadar birçok kültürün izlerini barındıran Edremit Körfezi’ne adına veren Adramytteion antik kenti, günümüzde Balıkesir ilinin Burhaniye ilçesinin 1950’lerdeki bir sayfiye yerleşimi girişimi olan Ören Mahallesi’nin altında korunagelmektedir. Antik Çağ içerisinde iki limanıyla birlikte tarih sahnesinde birçok vasıfla yerini almış bu kent, M.S. 14. yüzyıldaki terkinin ardından yakın zamana dek, az araştırılmışlığı ile izlerini toprak altında koruyan mütevazi bir sessizliğe bürünmüştü.
2012 yılında Dr. H. Murat Özgen başkanlığında faaliyetlerine başlayan Adramytteion Araştırmaları ekibi, bu çok katmanlı antik yerleşimde ve ayrıca Burhaniye, Gömeç ve Ayvalık sahası odağıyla Körfez bölgesinde 12 yıldır bilimsel çalışmalar gerçekleştirmekte olup, bu çalışmalar körfezin kültürel değerlerinin tanınması ve yaşatılarak korunması için de hizmet sunmaktadır. Ülkemiz farklı üniversitelerinden ilgili disiplinlerde birçok araştırmacının katılım sağlamakta olduğu çalışmaların ana bileşenleri, birçok yeni bilginin elde edildiği antik kentte sürdürülen kazı ve onarım çalışmaları ile körfez sahası genelinde gerçekleştirilen yüzey araştırmaları olmuştur. Ekibin sürdürdüğü çalışmalar, bir kısmı uluslararası nitelikte olmak üzere literatüre farklı temalar ve platformlarda sunulmakla birlikte, bu değerlerin korunarak sürekliliğinin sağlanması hassasiyetinde kamu kurumları ile iş birliği içerisinde bölgede devam eden birçok projeye de katkı sunmaktadır.
Bu ilgide ve önemdeki bilimsel çalışmaları desteklemek hedefinde süreç içerinde kurulan Adramytteion Kültür Turizm ve Doğa Derneği de başta Adramytteion için olmak üzere körfezin tüm kültürel değerleri üzerine farklı ilgi ve yaş gruplarına dönük birçok farkındalık programı gerçekleştirerek aynı vizyonun paydaşı olmuştur.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ve Balıkesir Kuva-yi Milliye Müzesi Müdürlüğü’nün başkanlığında Adramytteion Araştırmaları ekibi tarafından kentte sürdürülen bilimsel çalışmalar, devam eden süreçte Ören dokusu altında korunagelen kentin özel durumu ilgisinde ilgili koruma bölge kurulları tarafından yapılan görevlendirmelerle programa eklenen bir çok çalışmayla birlikte, bir kısmı özel mülkiyette kalan antik kentin sit bütünlüğünün korunması ve henüz yapılaşmaya maruz kalmamış parsellerin büyük çoğunluğunun kamulaştırma kararlarının alınmasına da katkı sunmuştur. Yanı sıra, Ören’in mevcut halde sit koşullarında yaşayan az katlı, seyrek ve nitelikli dokusunun, altında korunagelen Adramytteion değerleri ile olan bütünleşikliğinin vasıflı halde sürdürülebilirliğini sağlayan ve sıra dışı olarak bir akademik uygulama halinde tasarlanan Ören – Adramytteion Koruma Amaçlı İmar Planı da araştırma ekibi tarafından hazırlanmış olup onay aşamasındadır.
Adramytteion Araştırmaları, benzer hedef doğrultusunda farkındalık yaratma çabasıyla Ören için bir dizi arkeoloji temalı park dizaynı ile gerek kentte gerekse körfez genelinde sürdürülen çalışmalar neticesinde sahanın kültürel sürecini yansıtan, kazılarda elde edilen kültür ürünlerinin yeniden üretimlerinin sergisini de içeren bir “bilgi sergi evi” projesi hazırlamış olup bu projeler için ilgili koruma kurullarından gerekli onayları almıştır. Adramytteion Araştırmaları ekibi şimdi bu vizyondaki üretimlerinin fiziki uygulamalarının Ören’e kazandırılması için çabalamaktadır.
Kentte sürdürülen çalışmalardan elde edilen arkeolojik veriler, Ören dokusunda farklı mahallerde konumlanan kalıcı kazı alanlarında devam eden çalışmalar ve ayrıca tüm Ören yükseltisine dağılan, sayısı 90’i bulan, kimi yerde derinliği altı metreyi aşan geçici tespit sondajları vasıtasıyla elde edilmiştir. Bu çalışmalar, yerleşimin Kalkolitik Dönem’e kadar inen 6 bin yıllık geçmişini, Tunç ve Demir Çağları, Lydia ve Anadolu kültürlerinin etkisindeki erken tabakalarını, Eski Yunan ve Roma Dönemi’nin kent teşekküllünü ve devamında Geç Antik Çağ ve Bizans Dönemi yoğun kullanımının izlerini, birçok kültür ürünüyle gözler önüne sermiştir.
Yakın döneme kadar yaşayan Ören Mahalle dokusu içerisinde yalnızca M.S. 11-12 yüzyıla tarihlenen bir kilise ve çevresindeki işlikler görünür vaziyette iken, Ören genelinde sondaj çalışmaları ile yerleşimin erken tabakalarının yanı sıra kent dokusuna ait çok evreli bir çok yapı, işlik ve sokak tespit edilmiş, bu tespitlerin ardından kalıcı alan çalışmalarıyla ise mozaik avlulu bir Roma Hamamı, Roma ve Bizans Dönemi konutları ve ticari mekanları, ve M.S. 7. yüzyıla tarihlenen ikinci bir kilise / mezar şapeli ve ilişkili bir çok mezar tespit edilip kazısına başlanılmıştır. Kentin korunagelen Roma Dönemi limanı da detaylı çalışılan ve projesi hazırlanan alanlar arasındadır.
Erken döneminde karaya doğudan bağlı bir yarımada formundaki bu kıyı yerleşiminde, Tunç ve Demir Çağları’ndan sonra Arkaik ve Klasik Dönem’de, Geç Antik Dönem kaynaklarına göre ismini Lydia Prensi Adramys’ten aldığı rivayet edilen Adramytteion kenti kurulur. Yine kaynaklarda iki limana sahip olduğu bilinen yerleşimin bir limanı, günümüzde Anadolu’nun en iyi korunagelen antik limanları arasında bulunmaktadır. Deniz ticareti ile tüm Doğu Akdeniz Havzası ile ilişki içerisinde olduğu, kentte yapılan kazılarda ele geçen ithal seramik grupları ile de anlaşılan kent, körfez sahasına da egemen olup Edremit Körfezi’ne (Adramyttenos Kolpos/Sinus) ismini veren yerleşimdir. M.Ö. 4 yüzyılda kendi sikkesini darp eden otonom kentler arasına dahil olurken, sikkelerinde kanatlı at betimini tercih eder. Antik kaynaklarda farklı dönemler dahlinde kente değinmeler vardır. Örneğin boksör Atyanas Adramytteion’lu bir soylu olup M.Ö. 72 yılına denk gelen Olimpiyat müsabakalarında şampiyon olmuştur. Cicero bu başarılı sporcuya değinirken, Asia Eyaleti Valisi Valerius Flaccus zamanında korsanlar tarafından öldürüldüğünden de bahseder.
Adramytteion Araştırmaları ekibi kentte devam eden çalışmalarının yanı sıra, körfezde 2015 yılından bu yana kesintisiz halde Burhaniye, Gömeç ve Ayvalık odağındaki “Yüzey Araştırmaları”nı sürdürmüştür. Bu yüzey araştırmaları vasıtasıyla saha genelinde 200’ü aşkın noktadaki tespit ile tarih öncesinden günümüze farklı kültürel süreçler ilgisinde çeşitlenen kültür envanterinin tescillenerek güncellenmesine katkı sağlamıştır.
Bu çalışmaların tespitleri arasında, ilk tarımsal toplulukların körfezdeki izleri olan ve günümüze Burhaniye ilçesi Kızıklı-Börezli Mahalleleri sınırlarında korunagelen Neolitik Dönem’deki Sülüklüçeşme yerleşimi de bulunmaktadır. Sülüklüçeşme buluntuları, körfez genelindeki yerleşim sürecinin günümüzden 8 binyıl önceye uzandığını taş aletleri, baltaları ve döneme özgü el yapımı seramik bulgularıyla göstermiştir. Körfezin prehistorik süreci içerisinde, Ören Tepe Kalkolitik ve Tunç Dönemi yerleşiminin yanı sıra, bir kısmı yeni tespit durumunda ve birçoğu kıyı ile ilişkili Tunç Dönemi yerleşimleri de yer almaktadır.
Körfezin yoğun kültürel sürecine dair diğer tespit ve belgelemeler arasında, sahada kuzeyden güneye birbirleriyle ilişki içerisinde sıralanan ve içten gelen vadileri kontrol edip “Adramyttene” sahasını güvene alan Geç Klasik – Hellenistik Dönem kale-karakol yerleşimleri, antik taş ocakları, kırsal Antik / Geç Antik ve Bizans Dönemi yerleşimlerinin yanı sıra, bölgeye yerleşen ilk Türk boylarının tamgaları ve kültürel izleri de bulunmaktadır.
Körfez Sahası’nın güneyinde, Ayvalık ve kırsalında korunagelen tarih öncesinden tarihi çağlara uzanan kültür izlerinin yanı sıra, özellikle de işlevsel haldeyken mübadele sonrası son yüzyıldan bu yana metruk halde unutulmuş ve kaderine bırakılmış durumda giderek artan bir erozyonun tehdidi altındaki Ayvalık Osmanlı Dönemi Rum sivil mimari örnekleri de araştırma ekibinin çalışmalarına dahil edilmiştir. Özellikle Ayvalık Adaları ve kırsaldaki bütününe yakını tescilsiz halde korunagelen bu örneklerin tescillenmesi ve koruma altına alınması, bu vasıtayla sahanın halihazırda koruma altındaki doğal değerlerinin yanı sıra kültür varlıklarıyla birlikte karma bir değer olarak bütüncül yaklaşımda planlanarak geleceğe aktarılması amacında ilgili kurumlarla işbirliğinde gerekli çalışmalar, ekip tarafından sürdürülmektedir.
Adramytteion Araştırmaları ekibi bilimsel çalışmalarının yanı sıra Balıkesir’in gelecek vizyonu için farkındalık projelerine, Ören Adramytteion Derneği ile dayanışma halinde devam etmektedir. Bu platform, bilimsel üretim ve faaliyetlerinin yanı sıra, yerel idarelerin de desteğiyle başta tüm değerleri ile Ören dokusu altında büyük oranda toprak altında korunagelmiş, dengeli hal ve imkanda değerlendirilmeyi bekleyen “Adramytteion”un olmak üzere, Edremit Körfezi genelinin zengin kültürel potansiyelinin “tanı, yaşat ve koru” ilkesiyle örnek model olabilecek bir vizyonunun ana değeri olarak benimsenmesi hedefinde yoluna devam etmektedir. Bu ilgide, ekibin bölgenin kültürel değerleri üzerine farkındalığı ivmelendirecek nitelikte, ilgili koruma kurullarından izni alınmış birçok projesi, fiziki uygulamaya hazır halde destek beklemektedir.
